Dzieje parafii
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego
w Aleksandrowie Kujawskim
front kościoła przed rozbudową
Jeśli uznaje się architekturę za przedmiot twórczości artystycznej najwyższej odpowiedzialności, skoro buduje ona przestrzenne ramy dla życia i pracy ludzi, to architektura sakralna ma szczególny wymiar, bowiem szuka sacrum i miejsca spotkania Boga z człowiekiem. Każda epoka ma przy tym ambicje i konieczność, by poszukiwać tego sacrum środkami właściwymi zmysłowi estetycznemu swoich czasów.
Budownictwo sakralne ostatnich lat odznacza się dynamizmem, ciekawymi rozwiązaniami i obejmuje całe ośrodki parafialne. Przewiduje się całe ośrodki parafialne, a w nich kościół, kaplice katechetyczne, mieszkania dla duchownych i pracowników świeckich, często osobne sale o przeznaczeniu wielofunkcyjnym. Nowy Katechizm Kościoła Katolickiego podaje, że „w warunkach życia na ziemi Kościół potrzebuje miejsca, w których mogłaby gromadzić się wspólnota wiernych. Są nimi nasze widzialne świątynie, święte miejsca”(KKK 1198).
Powstanie Kościoła w Aleksandrowie Kujawskim jest związane z carem Aleksandrem. Pierwotnie na wybudowanie kaplicy przy stacji kolejowej dał car i miała ona nosić nazwę św. Aleksandra. Jednakże dopiero w 1896 roku wystawiono kaplicę, ale p.w. Przemienienia Pańskiego, która stała się filialną w parafii służewskiej. Rozbudowano ją w stylu neogotyckim w 1905 roku i konsekrowano w 1908 roku. Samodzielna parafią stał się Aleksandrów Kujawski w 1918 roku.
kościół p.w. Przemienienia Pańskiego 1910 r.
NEOGOTYK to kierunek w architekturze i sztukach zdobniczych nawiązujący do form gotyku. Występował od ok. połowy XVIII wieku do początków XX . Początkowo neogotyk znalazł wyraz w architekturze wiejskich siedzib i pawilonów w parkach krajobrazowych .W XIX wieku stosowany w gmachach użyteczności publicznej, architekturze sakralnej, a także w dekoracji wnętrz, meblarstwie, rzemiośle artystycznym, grafice użytkowej. W architekturze sakralnej neogotyku łączył się z ruchem odnowy religijno-moralnej, w krajach niemieckojęzycznych oddziałał głównie wzorzec katedralny.
pierwsze dzwony parafialne z 1927 r
W czasie II wojny światowej wnętrze kościoła p. w. Przemienienia Pańskiego zostało sprofanowane i zdewastowane przez Niemców. W 1941 r. zabrali oni jeden duży dzwon i dwa małe, zniszczyli cztery figury Matki Bożej.
kościół p.w. Przemienienia Pańskiego 1940 r.
obraz szkoły włoskiej XVII w
Prezbiterium
W 1969 r. zbudowano nowe ołtarze, dano całkowicie nowy wystrój prezbiterium. Na ścianie prezbiterium umieszczono obraz szkoły włoskiej z XVII w. przedstawiający Jezusa Ukrzyżowanego i Marię Magdalenę – dar dla kolejarzy od abp. Wincentego Teofila Popiela, przedtem biskupa włocławskiego, z kaplicy prymasowskiej w kolegiacie łowickiej.
obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy /ołtarz boczny do roku 2019/
obraz Serca Jezusowego z Tabernakulum /ołtarz boczny do roku 2018/
witraż św. Kazimierza
Wyposażenie kościoła jest bardzo skromne i może, dlatego dodaje mu tak niesamowitej atmosfery zadumy i modlitwy, poczucia sacrum, którego we współczesności tak brakuje. Na co warto zwrócić uwagę, gdyż przedstawiają wartość zabytkową, to: Obraz szkoły włoskiej, Droga Krzyżowa namalowana przez malarkę poznańską pochodząca z roku 1948-1949, organy piszczałkowe z 1929 roku wykonane przez organomistrza p. Stefana Truszczyńskiego. W kościele wstawione zostały witraże: św. Barbary 1900 r., św. Franciszka w 1950 r., św. Stanisława 1970 r., Przemienienia Pańskiego, św. Kazimierza w roku 1996, św. Męczenników Polskich, św. Rodziny i św. Wojciecha w 2000 r. Wstawiono również witraże w 2000 r. w Zakrystii: Jana Pawła II i św. Stanisława Kostki. Witraże autorstwa i wykonania artystów plastyków, witrażystów z Torunia. Pierwszy witraż nawiązując tematyką do osoby patrona parafii i kościoła przedstawia św. Barbarę. Wzdłuż lewej i prawej strony nawy kościoła rozwieszono stacje drogi krzyżowej. W nawach głównych umieszczone są konfesjonały wykonane przez mieszkańca Aleksandrowa Kujawskiego p. Zbigniewa Januszewskiego. Na przełomie roku 2003- 2004 odbył się generalny remont zabytkowych organów.
stacja drogi krzyżowej
konfesjonał z roku 1980
widok tył kościoła
organy piszczałkowe
wieżyczka sygnaturka
dzwonnica z trzema dzwonami
Architektura kościoła oraz barwa ostrej czerwieni wynikająca z koloru cegły, z której jest zbudowany, przepięknie kontrastuje z zielenią trawy i drzew kasztanowych, którymi jest otoczony. Na bocznej ścianie kościoła wmontowano w roku 2000 – Herb rodziny Trojanowskich, założycieli Trojanowa-późniejszego Aleksandrowa Kujawskiego.
herb rodziny Trojanowskich
Każda świątynia ma swoją wymowę eschatologiczną, jest obrazem niebieskiego Jeruzalem (KKK 1198), gdyż skierowuje życie chrześcijan ku ostatecznemu przeznaczeniu człowieka . Aby wejść do domu Bożego, trzeba przekroczyć „ próg ”, symbol przejścia ze świata zranionego grzechem do świata „ nowego Życia ”, do którego są powołani wszyscy ludzie. Świątynia widzialna symbolizuje dom ojcowski, do którego zdąża Lud Boży i w którym Ojciec „otrze z ich oczu wszelką łzę”(Ap 21,4). Dlatego też świątynia jest szeroko otwartym i gościnnym domem wszystkich dzieci Bożych ”(KKK 1186).
Czy Kościół potrzebuje sztuki? — „Aby głosić orędzie, które powierzył mu Chrystus, Kościół potrzebuje sztuki. Musi, bowiem sprawiać, by rzeczywistość duchowa, niewidzialna, Boża, stawała się postrzegalna, a nawet w miarę możliwości pociągająca”. Czy sztuka potrzebuje Kościoła? „Artysta nieustannie poszukuje ukrytego sensu rzeczy, z wielkim trudem stara się wyrazić rzeczywistość niewysłowioną. Nie sposób, zatem nie dostrzec, jak wielkim źródłem natchnienia może być dla niego ta swoista „ojczyzna duszy”, jaką jest religia. Czyż to nie w sferze religii człowiek zadaje najważniejsze pytania osobiste i poszukuje ostatecznych odpowiedzi egzystencjalnych?”.
Poglądy wyrażone przez Jana Pawła II w Liście do Artystów przytaczane były wielokrotnie. Historia sztuki to nie tylko historia dzieł, ale ludzi, którzy je tworzyli. Za każdym obrazem, rzeźbą czy witrażem kryje się człowiek z jego niepokojem, obawą, grzechem. Sacrum w sztuce nie jest łatwe gdyż jest to przede wszystkim wypowiedź bardzo osobista i zindywidualizowana. Twórca może tylko próbować budować nastrój, napięcie w świątyni, gdzie człowiek spotyka się z Bogiem.
W teatrze wydzielenie sfery sacrum jest o wiele trudniejsze niż w sztukach plastycznych, a wzajemne relacje Kościoła i artystów tej dziedziny sztuki przez wieki były zawsze pogmatwane. Ojcowie Kościoła do teatru odnosili się z dużą rezerwą. Jednak teatr religijny istniał od zawsze, a teraz publiczność w teatrze szuka właśnie odpowiedzi na nurtujące ją pytania o sens egzystencji. Ojciec Święty w Liście do Artystów napisał: (…) „Kiedy Bóg widział, że było dobre to, co stworzył, widział zarazem, że było piękne. Relacja między dobrem a pięknem skłania do refleksji. Piękno jest, bowiem poniekąd widzialnością dobra, tak jak dobro jest metafizycznym warunkiem piękna.”
Twórcy obdarzeni talentem w ciszy swych pracowni sami muszą poszukiwać dobra i piękna. Nie wszystkim jednak dane jest stworzenie dzieła sakralnego… Nie przeszkadza w tym jednak brak warsztatu, wszak sacrum to pojęcie szersze niż sama sztuka…
Wnętrze świątyni tworzy każda epoka swoim własnym, specyficznym dla niej językiem, czyli sposobem niepowtarzalnym, autentycznym. A więc, nie naśladownictwem, bezduszną sztampą, tandetą, ckliwymi kolorami, banałem prezentowanym pod publikę…Wnętrze sakralne (kościół, kaplica) powinno zachęcać do modlitwy, potęgować pobożność, ułatwiać kontakt z Bogiem, tworzyć klimat ułatwiający odczucie bliskości Boga, potęgujący przeżycie sakralne. Takie wnętrze będzie rozwijać życie religijne i tworzyć korzystne warunki do pełnego udziału wiernych w spotkaniach modlitewnych. Inspirujące kompozycje sakralne potęgują przeżycia religijne i stwarzają również korzystne warunki dla ludzi niewierzących.
OBRAZ JEZUSA UKRZYŻOWANEGO
Ołtarz ma formę rozbudowanej ramy na obraz Ukrzyżowania, na którą składają się częściowo ażurowe elementy: wewnętrzne, regularne wąskie listwy ozdobione ornamentem roślinnym oraz leżące na zewnątrz nich szerokie, masywne zwoje liści akantu o nieregularnym zewnętrznym obrysie, ukształtowanym symetrycznie względem poziomej i pionowej osi ołtarza; zwoje te rozmieszczone są przy krawędziach bocznych i górnej obrazu. Spomiędzy liści wyłaniają się postacie aniołów. Obraz z przedstawieniem typu Christo vivo umieszczonym na tle pejzażu i nieba pokrytego skłębionymi obłokami. Z prawej strony krzyża klęcząca Maria Magdalena ukazana z profilu. W tle po prawej stronie pola kompozycji widoczny pejzaż z drzewami i grupą oddalających się jeźdźców, na dalszym planie zabudowania Jerozolimy.
Ołtarz pochodzi z kaplicy p.w. św. Karola Boromeusza w fundowanym przez Radziejowskiego domu zgromadzenia misjonarzy w Łowiczu, gdzie pełnił funkcję głównej nastawy. Czas wykonania obrazu przypada na końcowy etap prac przy wystroju kaplicy 1700-1701 r. Po przejściu gmachu pomisjonarskiego w ręce władz rosyjskich w XIX w. i urządzeniu w 1886 r. w kaplicy cerkwi, ołtarz sprzedany w 1905 r. do rozbudowującej się kaplicy z 1896 r., obecnego kościoła parafialnego w Aleksandrowie Kujawskim. Ołtarz i obraz konserwowane w 1960 r. przez pracownie Konserwacji Zabytków w Toruniu. Podczas tych prac m.in. zdublowano obraz, zdjęto przemalowania i wypunktowano ubytki, rekonstruując zniszczone partie postaci św. Marii Magdaleny. Obecnie powierzchnia obrazu mocno poszarzała, co utrudnia rozważania na temat stylu i autorstwa.
Ostatnia konserwacja obrazu miała miejsce w roku 2008 w Pracowni Muzeum w Wilanowie i przez prawie rok można go było tam podziwiać po czym wrócił do kościoła w Aleksandrowie Kujawskim.
DODATEK
W roku 2004 na przełomie listopada i grudnia decyzją Ks. Bpa Ordynariusza proboszczem naszej parafii został Ks. Kanonik Leszek Malinowski, który w roku 2006 ukończył Dom Katechetyczny,
dom katechetyczny
który wybudowany został w stanie surowym jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku przez poprzednika – Ks. Mariana Mielczarka. Obecnie w domu tym mieści się Kancelaria Parafialna, Sala Konferencyjna i mieszkają księża wikariusze.
Następnie staraniem Ks. Biskupa Wiesława Meringa i Ks. Proboszcza rozpoczęto niełatwą procedurę zabiegania o rozbudowę kościoła, gdyż kościół był już wtedy obiektem zabytkowym. Gdy uzyskano wszystkie niezbędne dokumenty rozpoczęto rozbudowę naw bocznych. W wyniku rozbudowy uzyskano po jednej i drugiej stronie więcej miejsca dla parafian oraz Kaplicę Przedpogrzebową i powiększyła się znacznie Zakrystia. Pierwszą powiększoną nawę oddano do użytku w roku 2018, a drugą rok później. Na całym kościele położona została nowa blacha, odnowione zostały wszystkie stacje Drogi Krzyżowej oraz założony napęd elektryczny dzwonów.
rozbudowana nawa – prawa strona 2018
rozbudowana nawa – lewa strona 2019
powiększona zakrystia
W roku 2020 planowane jest odnowienie całego kościoła wraz z generalną przebudową prezbiterium. I tak też się stało. Rozpoczęto prace remontowe.
Od połowy lutego 2020 roku rozpoczęto generalny remont całego kościoła w środku. Przebudowano całe prezbiterium, wraz z nowym ołtarzem, amboną i chrzcielnicą, zerwano prawie wszystkie tynki ze ścian, wymieniono okna, poprowadzono nową instalację elektryczną, założono ogrzewanie podłogowe, wylano wylewkę na całym kościele założono płytki. W między czasie zostały odnowione wszystkie witraże, odnowione zostały żyrandole, pomalowany został cały kościół i zrobione zostały wszystkie nowe ławki drewniane do siedzenia z buku przez p. Krzysztofa Koczwarę.
Pod koniec października 2020 roku remont kościoła był już ukończony.
W dniu 15 listopada 2020 roku ówczesny ordynariusz Ks. Biskup Wiesław Alojzy Mering podczas uroczystej Mszy św. dokonał uroczystego poświęcenia nowo otwartego kościoła.
W listopadzie 2020 roku założono jeszcze nowe oświetlenie wokół kościoła i położono kostkę, a na wiosnę 2021 roku zagospodarowano na nowo teren zielony wraz z krzewami.
Jesienią 2021 roku wyczyszczono i uzupełniono ubytki cegły na ścianie frontowej kościoła oraz wymieniono okna żaluzje na wieży.
W marcu 2022 roku po małej modyfikacji Prezbiterium za zgodą Ks. Biskupa Ordynariusza, przeniesiono Tabernakulum z Najświętszym Sakramentem w centralne miejsce Prezbiterium pod obraz Jezusa Ukrzyżowanego, a w miejscu gdzie stało wcześniej Tabernakulum ustawiono figurę św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus.
W czerwcu 2023 wyczyszczono i uzupełniono ubytki w cegle w pozostałych dwóch ścianach kościoła.
Bibliografia:
1. Andrzej Cieśla, Jerzy Erwiński, Jerzy Trescher – Aleksandrów wczoraj i dziś.
2. Katechizm Kościoła Katolickiego
3. Ks. Zbigniew Wit, Ks. Tadeusz Furdyna –Sztuka w służbie liturgii.
4. Jan Paweł II- List do Artystów.
5. Zasoby własne parafialne /zebrali: Urszula i Grzegorz Kotnowscy/